Tuesday, October 9, 2018

రఘువంశమ్- 5.07


శ్లోకః
క్రియానిమిత్తేష్వపి వత్సలత్వాదభగ్నకామా మునిభిః కుశేషు ।
తదఙ్కశయ్యాచ్యుతనాభినాలా కచ్చిన్మృగీణామనఘా ప్రసూతిః 5.07

పదవిభాగః
క్రియా-నిమిత్తేషు అపి వత్సలత్వాత్ అభగ్న-కామా మునిభిః కుశేషు । తత్ అఙ్క-శయ్యా-చ్యుత-నాభినాలా కచ్చిత్ మృగీణామ్ అనఘా ప్రసూతిః

అన్వయః
మునిభిః వత్సలత్వాత్ క్రియానిమిత్తేషు అపి కుశేషు అభగ్నకామా తదఙ్కశయ్యాచ్యుతనాభినాలా మృగీణాం ప్రసూతిః అనఘా కచ్చిత్ 5.07

వాచ్యపరివర్తనమ్
మునిభిః వత్సలత్వాత్ క్రియానిమిత్తేషు అపి కుశేషు అభగ్నకామయా తదఙ్కశయ్యాచ్యుతనాభినాలయా మృగీణాం ప్రసూత్యా అనఘయా కచ్చిత్ (భూయతే) ।।

సరలార్థః
తత్కాలప్రసూతాన్ యాన్ మృగాన్ ఋషయః అఙ్కే పరిగృహ్య రక్షన్తి, యేషాం నాభినాలాని మునీనామ్ అఙ్కేషు స్ఖలన్తి, హోమనిమిత్తేషు అపి కుశేషు యేషాం భక్షణేచ్ఛా ఋషిభిః నైవ వ్యాహన్యతే, కుశలినస్తే మృగశాబకాః తపోవనే కచ్చిత్?

తాత్పర్యమ్
(రఘువు కౌత్సుడితో) “మునుల ఒడులలో తమ బొడ్డుతాళ్ళు జారిపోయినవీ యజ్ఞవిధులకే పోగు చేసిన దర్భలను తినబోయినా అదిలించబడనివీ అయిన (ఆశ్రమపు) లేడిపిల్లలకు ఏ హానీ కలగడం లేదు కదా!”
[అప్పుడే పుట్టిన లేడిపిల్లలను క్రూరమృగాల నుంచి కాపాడేందుకు మునులు వాటిని తమ ఒడులలో పదిరోజులపాటు ఉంచుకుంటారట]

రఘువంశమ్- 5.06


శ్లోకః
ఆధారబన్ధప్రముఖైః ప్రయత్నైః సంవర్ధితానాం సుతనిర్విశేషం ।
కచ్చిన్న వాయ్వాదిరుపప్లవో వః శ్రమచ్ఛిదామాశ్రమపాదపానాం 5.06

పదవిభాగః
ఆధార-బన్ధ-ప్రముఖైః ప్రయత్నైః సంవర్ధితానాం సుత-నిర్విశేషం । కచ్చిత్ న వాయు-ఆదిః ఉపప్లవః వః శ్రమ-ఛిదామ్ ఆశ్రమ-పాదపానాం

అన్వయః
ఆధారబన్ధప్రముఖైః ప్రయత్నైః సుతనిర్విశేషం (యథా తథా) సంవర్ధితానాం శ్రమచ్ఛిదాం వః ఆశ్రమపాదపానాం వాయ్వాదిః ఉపప్లవః న (భవతి) కచ్చిత్? 5.06

వాచ్యపరివర్తనమ్
ఆధారబన్ధప్రముఖైః ప్రయత్నైః సుతనిర్విశేషం సంవర్ధితానాం శ్రమచ్ఛిదాం వః ఆశ్రమపాదపానాం వాయ్వాదినా ఉపప్లవేన న (భూయతే) ।।

సరలార్థః
భవద్భిః ఆలవాలబన్ధనజలసేచనాదిభిః ఉపాయైః సుతసదృశప్రేమ్ణా సంవర్ధితాః యే అశ్రమవృక్షాః ఫలచ్ఛాయాదానేన శ్రాన్తానాం సకలసన్తాపమ్ అపహరన్తి, తాన్ దావానలవాత్యాదిః ఉపద్రవః న బాధతే కచ్చిత్

తాత్పర్యమ్
(రఘువు కౌత్సుడితో) “పాదులు చేయడం నుంచి మొదలుకొని అనేకవిధాలుగా పాటుపడుతూ తమ సంతానంతో సమానంగా మీరు పెంచుతూ ఉన్నవీ, (ఫలఛాయాదులను ఇచ్చి) శ్రమను పరిహరించేవీ అయిన మీ ఆశ్రమవృక్షాలకు గాలుల వలన ముప్పూ వాటిల్లడం లేదు కదా?”